สุภาษิตพระร่วง
สุภาษิตพระร่วง
อาณาจักรสุโขทัย
สุภาษิตพระร่วง เป็นสุภาษิตไทยโบราณที่มีมาตั้งแต่สมัยสุโขทัย มีเนื้อหาให้ข้อคิดเกี่ยวกับการปฏิบัติตนในชีวิต ซึ่งส่วนใหญ่เป็นเรื่องราวของการวางตนในสังคม สุภาษิตนี้เป็นต้นแบบให้เกิดวรรณคดีสุภาษิต เช่น โคลงโลกนิติ และยังนำไปใช้อ้างอิงในการประพันธ์เสมอ ซึ่งแสดงให้เห็นว่าสุภาษิตพระร่วงหลายบทยังคงทันสมัยและนำมาประยุกต์ใช้ได้ในชีวิตประจำวัน
บทนำเรื่อง
สุภาษิตพระร่วงนี้เป็นต้นฉบับของกรมศิลปากร คัดมาจากหนังสือประชุมจารึกวัดพระเชตุพนฯ เล่ม ๒ เป็นวรรณกรรมประเภทร่าย ซึ่งไม่ปรากฏนามผู้แต่ง เนื่องจากตอนต้นและตอนท้ายของเรื่องระบุไว้ว่า พระร่วงเจ้าเป็นผู้บัญญัติคำสอนนี้ และลักษณะภาษาบางแห่งเหมือนกับการใช้ภาษาสมัยสุโขทัย จึงทำให้นักวรรณคดีไทยสมัยก่อนจัดวรรณคดีเรื่องนี้ให้อยู่ในสมัยสุโขทัย แต่ก็ไม่ได้ยืนยันว่าใครเป็นผู้ แต่ง เพียงตั้งข้อสังเกตว่าอาจเป็นพระบรมราโชวาทของพ่อขุนรามคำแหงมหาราชที่ทรงสั่งสอนประชาชน และกวีนำไปเรียบเรียงเป็นคำประพันธ์
นักวรรณคดีสมัยต่อมาได้หาข้อมูลหลักฐานเพื่อพิสูจน์ที่มาของวรรณคดีเรื่องนี้และสรุปว่าสุภาษิตพระร่วงอาจไม่ได้แต่งในสมัยสุโขทัย เนื่องจากลักษณะคำประพันธ์มีการกำหนดจำนวนคำและสัมผัสอย่างเคร่งครัด จึงน่าจะเป็นวรรณคดีในสมัยที่การประพันธ์ขอฃไทยเจริญรุ่งเรืองแล้ว อย่างไรก็ตามยังไม่มีข้อสรุปชัดเจนเกี่ยวกับผู้แต่ง หากแต่กล่าวได้ว่า สุภาษิตพระร่วงสำนวนที่นำมาศึกษานี้เป็นวรรณคดีในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น ซึ่งมีหลักฐานปรากฏเป็นแผ่นหินจารึกในวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม
เนิ้อหาของสุภาษิตเรื่องนี้เป็นภาษิตที่มีคติเตือนใจ เป็นข้อคิดในการดำเนินชีวิตตามวิถีทางที่ถูกต้องของคนไทยมาแต่โบราณกาล และยังเป็นข้อคิดที่ประยุกต์ใช้ได้ดีกับสังคมไทยยุคปัจจุบัน
การอ่านภาษิตเรื่องนี้ ขอให้ผู้ศึกษาพิจารณาว่า สุภาษิตบทใดที่ยังคงความทันสมัยแม้ว่าสภาพสังคมไทยจะเปลี่ยนแปลงไปอย่างมากมายก็ตาม และพิจารณาว่าสุภาษิตมีบทบาทต่อชีวิตประจำวันของผู้ศึกษาหรือไม่ สุภาษิตบทใดจากเรื่องนี้ที่ผู้ศึกษาคิดว่าสามารถนำไปใช้ประโยชน์ได้มากที่สุด
แผ่นศิลาจารึก เรื่อง สุภาษิตพระร่วง
ประดับไว้ที่ผนังด้านในซุ้มกำแพงทิศตะวันออก
ของพระมหาเจดีย์ วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม
เนื้อเรื่อง
ปางสมเด็จพระร่วงเจ้า เผ้าแผ่นภพสุโขทัย มลักเห็นในอนาคต
จึ่งผายพจนประภาษ เป็นอนุสาสนกถา สอนคณานรชน
ทั่วธราดลพึงเพียร เรียนอำรุงผดุงอาตม์ อย่าเคลื่อนคลาดคลาถ้อย
เมื่อน้อยให้เรียนวิชา ให้หาสินเมื่อใหญ่ อย่าใฝ่เอาทรัพย์ท่าน
อย่าริระร่านแก่ความ ประพฤติตามบูรพระบอบ เอาแต่ชอบเสียผิด
อย่าประกอบกิจเป็นพาล อย่าอวดหาญแก่เพื่อน เข้าเถื่อนอย่าลืมพร้า
หน้าศึกอย่านอนใจ ไปเรือนท่านอย่านั่งนาน การเรือนตนเร่งคิด
อย่านั่งชิดผู้ใหญ่ อย่าใฝ่สูงให้พ้นศักดิ์ ที่รักอย่าดูถูก
ปลูกไมตรีอย่ารู้ร้าง สร้างกุศลอย่ารู้โรย อย่าโดยคำคนพลอด
เข็นเรือทอดข้างถนน เป็นคนอย่าทำใหญ่ ข้าคนไพร่อย่าไฟฟุน
คบขุนนางอย่าโหด
โทษตนผิดรำพึง อย่าคนึงถึงโทษท่าน
หว่านพืชจักเอาผล เลี้ยงคนจักกินแรง อย่าขัดแย้งผู้ใหญ่
อย่าใฝ่ตนให้เกิน เดินทางอย่าเดินเปลี่ยว น้ำเชี่ยวอย่าขวางเรือ
ที่ซุ่มเสือจงประหยัด จงเร่งระมัดฟืนไฟ ตนเป็นไทอย่าคบทาส
อย่าประมาทท่านผู้ดี
มีสินอย่าอวดมั่ง ผู้เฒ่าสั่งจงจำความ
ที่ขวากหนามอย่าเสียเกือก ทำรั้วเรือกไว้กับตน คนรักอย่าวางใจ
ที่มีภัยพึงหลีก ปลีกตนไปโดยด่วน ได้ส่วนอย่ามักมาก
อย่ามีปากว่าคน รักตนกว่ารักทรัพย์ อย่าได้รับของเข็ญ
เห็นงามตาอย่าปอง ของฝากท่านอย่ารับ ที่ทับจงมีไฟ
ที่ไปจงมีเพื่อน ทางแถวเถื่อนไคลคลา ครูบาสอนอย่าโกรธ
โทษตนผิดพึงรู้ สู้เสียสินอย่าเสียศักดิ์ ภักดีอย่าด่วนเคียด
อย่าเบียดเสียดแก่มิตร ที่ผิดช่วยเตือนตอบ ที่ชอบช่วยยกยอ
อย่าขอของรักมิตร ชอบชิดมักจางจาก พบศัตรูปากปราศรัย
ความในอย่าไขเขา อย่ามัวเมาเนืองนิจ คิดตรองตรึกทุกเมื่อ
พึงผันเผื่อต่อญาติ รู้ที่ขลาดที่หาญ คบพาลอย่าพาลผิด
อย่าผูกมิตรไมตรี เมื่อพาทีพึงตอบ จงนบนอบผู้ใหญ่
ช้างไล่แล่นเลี่ยงหลบ สุวานขบอย่าขบตอบ อย่ากอปรจิตริษยา
เจรจาตามคดี อย่าปลุกผีกลางคลอง อย่างปองเรียนอาถรรพณ์
พลันฉิบหายวายม้วย อย่ายลเยี่ยงถ้วยแตกมิติด จงยลเยี่ยงสัมฤทธิ์แตกมิเสีย
ลูกเมียอย่าวางใจ ภายในอย่านำออก ภายนอกอย่านำเข้า
อาสาเจ้าจนตัวตาย อาสานายจงพอแรง ของแพงอย่ามักกิน
อย่ายินคำคนโลภ โอบอ้อมเอาใจคน อย่ายลเหตุแต่ใกล้
ท่านไท้อย่าหมายโทษ คนโหดให้เอ็นดู ยอครูยอต่อหน้า
ยอข้าเมื่อแล้วกิจ ยอมิตรเมื่อลับหลัง ลูกเมียยังอย่าสรรเสริญ
เยียวสะเทินจะอดสู อย่าชังครูชังมิตร ผิดอย่าเอาเอาแต่ชอบ
นอบตนต่อผู้เฒ่า เข้าออกอย่าวางใจ ระวังระไวหน้าหลัง
เยี่ยงผู้ชังจะคอยโทษ อย่ากิ้วโกรธเนืองนิจ ผิวผิดปลิดไป่ร้าง
ข้างตนไว้อาวุธ เครื่องสรรพยุทธอย่าวางจิต คิดทุกข์ในสงสาร
อย่าทำการที่ผิด คิดขวนขวายที่ชอบ โต้ตอบอย่าเสียคำ
คนขำอย่าร่วมรัก พรรคพวกพึงทำนุก ปลูกเอาแรงทั่วตน
ยลเยี่ยงไก่นกกระทา พาลูกหลานหากิน ระบือระบิลอย่าฟังคำ
การกระทำอย่าด่วนได้ อย่าใช้คนบังบด ทดแทนคุณท่านเมื่อยาก
ฝากของรักจงพอใจ เฝ้าท้าวไทอย่าทรนง ภักดีจงอย่าเกียจ
เจ้าเคียดอย่าเคียดตอบ นอบนบใจใสสุทธิ์ อย่าขุดคนด้วยปาก
อย่าถากคนด้วยตา อย่าพาผิดด้วยหู อย่าเลียนครูเตือนด่า
อย่าริกล่าวคำคด คนทรยศอย่าเชื่อ อย่าแผ่เผื่อความคิด
อย่าผูกมิตรคนจร ท่านสอนอย่าสอนตอบ ความชอบจำใส่ใจ
ระวังระวังที่ไปมา เมตตาตอบต่อมิตร คิดแล้วจึงเจรจา
อย่านินทาผู้อื่น อย่าตื่นยกยอตน คนจนอย่าดูถูก
ปลูกไมตรีทั่วชน ตระกูลตนจงคำนับ อย่าจับลิ้นแก่คน
ท่านรักตนจงรักตอบ ท่านนอบตนจงนอบแทน ความแหนให้ประหยัด
เผ่ากษัตริย์เพลิงงู อย่าดูถูกว่าน้อย หิ่งห้อยอย่าแข่งไฟ
อย่าปองภัยต่อท้าว อย่ามักห้าวพลันแตก อย่าเข้าแบกงาช้าง
อย่าออกก้างขุนนาง ปางมีชอบท่านช่วย ปางป่วยท่านชิงชัง
ผิจะบังบังจงลับ ผิจะจับจับจงมั่น ผิจะคั้นคั้นจนตาย
ผิจะหมายหมายจงแท้ ผิจะแก้แก้จงกระจ่าง อย่ารักห่างกว่าชิด
คิดข้างหน้าอย่าเบา อย่าถือเอาตื้นกว่าลึก เมื่อเข้าศึกระวังตน
เป็นคนเรียนความรู้ จงยิ่งผู้ผู้มีศักดิ์ อย่ามักง่ายมิดี
อย่าตีงูให้แก่กา อย่าตีปลาหน้าไซ ใจอย่าเบาจงหนัก
อย่าตีสุนัขห้ามเห่า ข้าเก่าร้ายอดเอา อย่ารักเหากว่าผม
อย่ารักลมกว่าน้ำ อย่ารักถ้ำกว่าเรือน อย่ารักเดือนกว่าตะวัน
สบสิ่งสรรพโอวาท ผู้เป็นปราชญ์พึงสดับ ตรับตริตรองปฏิบัติ
โดยอรรถอันถ่องถ้วน แถลงเลศเหตุเลือกล้วน เลิศอ้างทางธรรม แลนาฯ
บัณ เจิดจำแนกแจ้ง พิสดาร ความเอย
ฑิต ยุบลบรรหาร เหตุไว้
พระ ปิ่นนัคราสถาน อุดรสุข ไทยนา
ร่วง ราชนามนี้ได้ กล่าวถ้อยคำสอน
ความรู้เพิ่มเติม
คำว่า " พระร่วง " เมื่อพิจารณาในแง่ประวัติศาสตร์ มีความหมายถึงชื่อราชวงศ์ที่สถาปนาและปกครองกรุงสุโขทัย ราชวงศ์พระร่วงเป็นราชวงศ์ที่สถาปนาขึ้นเมื่อพ่อขุนบางกลางหาวทรงราชาภิเษกเป็นพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ โดยคำว่า ร่วง แปลว่า รุ่ง เรือง พระร่วงจึงมีความหมายว่า กษัตริย์ผู้รุ่งเรือง ซึ่งหมายถึงพระมหากษัตริย์แห่งกรุงสุโขทัยทุกพระองค์
ศาสตราจารย์ ดร.ประเสริฐ ณ นคร จัดลำดับกษัตริย์สุโขทัยไว้ดังนี้
๑. พ่อขุนศรีอินทราทิตย์
๒. พ่อขุนบานเมือง
- ไม่ปรากฏภาพ -
๓. พ่อขุนรามคำแหงมหาราช
๔. พระยาเลอไทย
-ไม่ปรากฏภาพ -
๕. พระยางั่วนำถุม
- ไม่ปรากฏภาพ -
๖. พระมหาธรรมราชาที่ ๑ ( ลิไทย )
๗. พระมหาธรรมราชาที่ ๒ ( ลือไทย )
๘. พระมหาธรรมราชาที่ ๓ ( ไสยลือไทย )
- ไม่ปรากฏภาพ -
๙. พระมหาธรรมราชาที่ ๔ ( บรมปาล )
- ไม่ปรากฏภาพ -
เอกสารอ้างอิง
สถาบันพัฒนาคุณภาพวิชาการ (พว.). หนังสือเรียนรายวิชาพื้นฐาน วรรณคดีและวรรณกรรม ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๑.
ความคิดเห็น
แสดงความคิดเห็น